Wzniesiony w dolinie Popradu na wysokiej skale (711 m n.p.m.) zamek, góruje nad słowackim miastem Stara Lubowna. Wybudowany na początku XIV w. już sto lat później trafił w ręce polskie. W 1412 r. to właśnie tu Władysław Jagiełło i Zygmunt Luksemburczyk podpisali pakt pokojowy. Jeszcze w tym samym roku król Polski udzielił węgierskiemu władcy pożyczki, a jako zastaw otrzymał 16 miast spiskich. Utworzono z nich starostwo spiskie z siedzibą w lubowelskim zamku. Jednym z pierwszych jego starostów został znany z kart powieści Henryka Sienkiewicza – Zawisza Czarny z Grabowa.

Węgrzy nigdy nie spłacili pożyczki. Zamek wraz ze starostwem spiskim pozostawał w rękach polskich aż do pierwszego rozbioru, kiedy to Maria Teresa zlikwidowała naszą administrację tych ziem. Ponownie w ręce polskie trafił Zamek Lubowelski w 1882 r., kiedy nabyli go Zamoyscy. Podjęli się trudnego zadania przywrócenia siedzibie jej dawnego blasku. Zamierzeniom tym stanęła na przeszkodzie I, a potem II wojna światowa. W 1945 r. spotkał go taki sam los jak wiele tego typu magnackich siedzib – został przejęty przez państwo.

Zwiedzając udostępniony turystom, częściowo odrestaurowany zamek, ciągle natrafiamy na ślady po ludziach znanych z kart naszej historii. Nic dziwnego, przecież przez 360 lat był w polskich rękach. Wśród jego zarządców znajdowali się także przedstawiciele rodów związanych z Podkarpaciem – Kmitowie, których siedziby rodowe znajdują się na górze Sobień i w Lesku. Najbardziej jednak Stara Lubowna kojarzona jest z inną rodziną. W związku z nią doczekała się nawet opracowania międzynarodowej trasy turystycznej – szlak rodowych gniazd Lubomirskich – biegnącej przez Polskę, Ukrainę i Słowację.

W 1591 r. starostą spiskim z prawem dziedziczenia został Sebastian Lubomirski. Już na początku XVII w. wziął się za remont zamku połączony z przebudową. Z wielkim rozmachem kontynuował prace syn Lubomirskiego – Stanisław – jeden ze współautorów wiktorii chocimskiej. Wśród starostów Lubomirskich przewijały się różne postacie – mniej lub bardziej zasłużone dla polskiej historii i kultury. Syn Stanisława przechowywał na zamku w czasie potopu szwedzkiego polskie regalia. Gościł także w swoich progach powracającego do kraju króla Jana Kazimierza. Dwa lata po tym wydarzeniu polski sejm zaliczył lubowelski zamek do grona sześciu twierdz utrzymywanych przez państwo. Warto wspomnieć również o kolejnym staroście – Stanisławie Herakliuszu – znanym pisarzu, uczonym, mecenasie sztuki i wybitnym mężu stanu. Austriacy zwrócili się do niego z propozycją wykupu zastawu spiskiego za olbrzymią kwotę, ten jednak z oburzeniem propozycję odrzucił, podkreślając związki Spisza z Koroną. W gościnie bawił u niego sam Jan Sobieski powracający spod Wiednia (według tradycji spędził tu nawet święta Bożego Narodzenia). Po śmierci ostatniego właściciela pochodzącego z rodu Lubomirskich w 1745 r., zamek stał się na powrót własnością królewską. August III Sas podarował go swojej żonie – Marii Józefie, która podjęła nieudolne proby restauracji zamku.Dziś, zbliżając się do Starej Lubowli od zachodu, z daleka widzimy potężną bryłę zamku z dominującą wieżą. Usytuowany został przy skrzyżowaniu ważnych dróg: jedna wiodła ze wschodniej Słowacji przez Morawy, Czechy, Austrie aż do Włoch, druga prowadziła z Węgier do Polski, skąd przywożono sól, wywożąc rudy miedzi i srebra oraz słynne węgierskie wina. To ostatnie trafiało do naszego kraju także na tratwach, załadowanych m.in. pod lubowelską warownią i spławianych Popradem, Dunajcem i Wisłą aż do Gdańska. Zamek miał też ochraniać osadnictwo na terenach Spisza i Zamagurza oraz egzekwować należne państwu daniny i podatki. Teraz o jego potędze świadczą całkiem spore resztki potężnej niegdyś budowli. Kolejni właściciele, oprócz tego, że zaistnieli w historii dwóch narodów, pozostawili także w lepszym lub gorszym stanie trwałe pamiątki swego stanu posiadania.

Zasadniczo zamek pod względem architektonicznym reprezentuje trzy epoki: gotyk, renesans i barok. Do najbardziej wiekowych części budowli należy pałac gotycki z XIV wieku znajdujący się pośrodku tzw. starego zamku. Kiedy w 1553 r. twierdzę nawiedził pożar, to, co ocalało z pożogi, przebudowano w stylu renesansowym.

O pierwotnym stylu budowli świadczą dziś przede wszystkim sklepione piwnice. Równy wiekiem jest im potężny stołp, zwany też niekiedy donżonem. W dawnych twierdzach terminem tym określano wolno stojącą wieżę obronną. Zawsze najbardziej umocniona, wysoka, z grubymi murami stanowiła ostateczny punkt obronny (czyli śródszaniec). Okrągła wieża była zazwyczaj pierwszym etapem budowy średniowiecznego zamku. Kiedy w kolejnych wiekach budowle rozrastały się, umieszczno w niej skarbce lub wiezienia. Podobnie było i w lubowelskim zamku. W 1768 r. wieziony był tu konfederat barski Maurycy Beniowski, który ogłosił się później cesarzem Madagaskaru. Jako ciekawostkę można podać, że na piątym piętrze wieży stały kiedyś dwie armaty o olbrzymim jak na owe czasy zasięgu rażenia (z racji wysokiego położenia).

Obecnie w dawnym pokoju trębacz utworzono taras widokowy (zwiedzających przepędzają jednak hulające tutaj wiatry), skąd rozciąga się przepiękny widok na Tatry i Pieniny. Z najstarszej oryginalnej budowli pochodzi także późnogotycka brama z zachowanym portalem tzw. oślim grzbietem, w której obecnie utworzono wozownię.

Do renesansowych części zamku należą ruiny pałacu wzniesionego po 1553 roku przez Jana Frankensteina – nie wampira, lecz wybitnego budowniczego. Razem z Antonim Włochem (architektem z Italii) rozbudowali warownię w renesansowym stylu. Stało się to głownie dzięki ówczesnemu staroście Janowi Bonerowi, który na rozkaz króla Zygmunta Augusta, podjął się budowy i rozbudowy zamku. Zachowała się nawet tablica upamiętniająca renowację warowni z królewskim herbem. Teraz można ją podziwiać wśród innych eksponatów lapidarium umieszczonego w renesansowej wieży. Do ciekawszych elementów budowli z tego okresu należy baszta (tzw. rondel) oraz zachodni bastion renesansowy. W jego obwodzie mają ujście sztolnie, którymi wentylowano kazamaty (podziemne korytarze).>/div>

tekst i foto: Agata Chmura
Materiał udostępniony przez redakatora naczelnego Skarby Podkarpackie

Wyświetl większą mapę

skomentuj komentarze: 1 | wyslij znajomemu |